Author:
Abstract
Türkiye Türkçesinde temel anlamı “ağza alınan bir şeyi dişler arasında ezmek, öğütmek” olan çiğne- sözcüğü üzerine etimolojik kaynaklardaki izahlar yeterince açıklayıcı değildir. Sözcüğün kökeni ve oluşumu hakkında farklı yaklaşımlar bulunmaktadır. Bu çalışmada sözcük hakkında etimolojik kaynaklarda ve müstakil makalelerde belirtilen görüşlere yer verilecektir. Bu görüşler değerlendirilip eleştirilecek ve sözcüğün tarihi lehçelerde tanıklandığı örnekler ve kavram alanı tespit edilecektir. Sunulan verilerden sözcüğün temel anlamının Eski Türkçe devrinde “ağızda dişler arasında ezmek” değil, “düğümlemek suretiyle sıkıştırmak, bağlamak” olduğuna; sözcüğün dişler arasında ezmek anlamını Orta Türkçe devrinden itibaren kazandığına işaret edilecektir. Sözcüğün Dîvânu Lugâti’t-Türk’te tanıklanan “(yük, bohça vb. şeyleri) bağlamak” anlamındaki çıg- fiilinden geldiği, sunulan verilerle desteklenerek ortaya konmaya çalışılacaktır.
Keywords
Abstract
The word “çiğne-” (to chew) in Turkish, which has a basic meaning of “crushing or grinding something in between the teeth,” does not have a clear explanation in etymological sources. There are different approaches regarding the origin and formation of the word. This study aims to present the views found in etymological sources and independent articles about the word. These views will be evaluated and critiqued, and examples from historical dialects and the conceptual field will be provided. Based on the presented data, it will be indicated that the basic meaning of the word in Old Turkish was not “crushing between the teeth” but rather “tying or compressing by knotting.” It will be pointed out that the meaning of crushing between the teeth was acquired by the word starting from the Middle Turkish period. Furthermore, it will be argued, supported by the presented data, that the word is derived from the verb “çıg-” meaning “to tie (loads, bundles, etc.)” as witnessed in Dîvânu Lugâti’t-Türk.